Creatieve therapie voor ouderen met dementie
Tekentherapeut en zangeres Josée van der Staak (65) tekent mandala’s en zingt liedjes met ouderen met dementie. Dat helpt emoties doorvoelen en geeft houvast en plezier. “Ze tekenen dingen die ze niet meer onder woorden kunnen brengen.”
Het begon allemaal twee jaar geleden met een verzoek vanuit stichting ‘Altijd iemand in de buurt’ (AIIDB): “Wil je een dame met beginnende dementie (78) begeleiden tijdens haar vakantie naar Frankrijk?”
Deze 78-jarige vrouw, Geertje, had moeite met alledaagse dingen, zoals koken en douchen. Ze wilde graag naar haar huis in Frankrijk, maar zou zonder begeleiding verloren zijn. En omdat ze erg van schilderen houdt, kon Josée haar goed bijstaan.
“Ik vond het wel een uitdaging om twee weken lang op pad te gaan met iemand met dementie, maar besloot toch op het aanbod in te gaan. Mijn intuïtie brengt me altijd op goede plekken”, vertelt de gedreven tekentherapeut en voorzitter van de Vereniging Tekentaal.
Het bleek goed uit te pakken voor Geertje. Ze kwam in contact met haar emoties en fleurde op. Volgens Josée is tekenen voelen, in contact komen met je verlangens en angsten en die zichtbaar maken. Elk streepje, elke kleur, vorm of grootte heeft betekenis.
Josée: “Je onbewuste spreekt tot je, herinneringen komen naar boven en inzichten worden helder. Dat is heel waardevol. Sommige cliënten zeggen: ‘Hoe is het mogelijk? Ik ben al acht jaar bezig met therapie en nu zet je me met een tekening op het juiste been! Dat doe je dus zelf”, antwoord ik dan.
Anders dan bij hypnotherapie, waar ook het onbewuste wordt aangeboord, maak je met creatieve therapie inzichten zichtbaar. Josée: “Het beeld blijft altijd bestaan. Je kunt erop teruggrijpen en indien nodig de tekening veranderen. Door die verandering kun je de inzichten toepassen in je dagelijkse leven.”
Ze wijst erop dat die verandering niet het doel is bij tekentherapie voor mensen met dementie. “Bij deze groep gaat het voornamelijk om voelen, houvast hebben aan de herinneringen die we naar bovenhalen en het plezier in het creatieve proces.”
Neem Connie van 96. Josée bladert door het mandalateken- en kleurboek, dat ze zelf speciaal voor ouderen met dementie maakte en laat een mandala zien met een aantal ballonnen erin. “Connie tekende acht ballonnen. Waarom acht?”, vroeg ik.
“Ik heb acht kinderen’, zei ze. ‘Hoe heten ze?’, vroeg ik vervolgens. Toen begon ze te huilen, dat wist ze niet meer. We gaven elke ballon een andere kleur en tekenden overal een hartje in, als teken van liefde voor haar kinderen. Ook al wist ze de namen niet meer, ze voelde wel de liefde voor haar kinderen.”
Josée kiest voor mandala’s, omdat tekenen in een cirkel een gevoel van veiligheid en vertrouwen geeft. Er zijn duidelijke grenzen, je kunt het overzien. Om de cliënten op weg te helpen tekent ze in elke mandala een beginnetje. Een tekening van bloemen bijvoorbeeld, die ze zelf inkleuren of op hun eigen manier afmaken. “Maar het begint altijd met een aanraking. Ik leg een hand op een arm, kijk iemand aan en noem hem of haar bij de voornaam. Ik heb gemerkt dat je op deze manier echt contact maakt.”
En dan kan er getekend worden. Samen zetten ze het potlood op het papier en beginnen. Zodra Josée merkt dat de ouderen zelf aan het tekenen zijn, laat ze de hand los. Als ze vastlopen, helpt ze hen even verder op weg, dan weten ze weer – oh ja – zo gaat het. “En dan komen de verhalen. Ik luister en stel vragen. Er ontstaat een gesprek waarin wordt gehuild en ook veel gelachen.”
Als de tekening ‘klaar’ is, zijn de cliënten vaak vol ongeloof. “Heb ik dat gemaakt?’ ‘Jazeker! Kijk maar, ik heb het gefilmd, leg ik dan uit. Ik neem altijd een stukje op om het moment vast te leggen en te delen met familieleden. Zij zijn altijd blij verrast, dat hun ouder of partner hier nog zoveel plezier aan beleeft.”
Deze werkwijze ontstond in Frankrijk, bij Geertje. “Ik werkte altijd met zelfstandige cursisten, nu kreeg ik te maken met iemand die moeite had om een potlood vast te houden. Gaandeweg leerde ik ermee omgaan. Je moet eerst vertrouwen opbouwen en deze mensen vervolgens over een drempel heen helpen.”
Geertje tekende mandala’s en maakte collages met plaatjes uit Franse tijdschriften. Josée stelde vragen: ‘Waar ben je, en met wie?’ Elke keer moest Geertje huilen. “De herkenning bood houvast en tegelijkertijd kon ze verdriet en de angst verwerken. Ze was zich ervan bewust dat ze de regie kwijt raakte. Tekenen hielp om de situatie te accepteren.”
In totaal ging Josée drie keer met Geertje naar Frankrijk. “We bouwden een fantastische band op. Het voelde zo goed om er voor haar te kunnen zijn.” Geertje woont inmiddels in een huis voor mensen met dementie. Dankzij haar geeft José hier nu groepssessies en individuele therapie en is ze in gesprek om dit binnenkort voor de gehele organisatie te gaan doen.
Ook zingen is inmiddels onderdeel van het programma voor ouderen met dementie geworden. Josée, van huis uit zangeres, zong tijdens een tekenworkshop spontaan ‘Berend Botje’. De deelnemers zongen uit volle borst mee en er kwamen meteen meer kinderliedjes naar boven. “Dit was voor mij reden genoeg om de liedjes te integreren in het programma.” Josée nam zestig kinderliedjes op en de teksten gingen in mappen, zodat iedereen mee kan zingen.
Ook spreekwoorden blijken een manier om mensen met dementie aan het praten te krijgen, ontdekte Josée. Ze ontwikkelt momenteel een spreekwoordenspel. Bij een tekening van een klokje – die cliënten zelf hebben gemaakt – raden ze het spreekwoord: ‘zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens’. En Josée vraagt dan: “Wat betekent dat?”
“Piet zegt dit, Anneke zegt dat. Ze herkennen iets en maken contact. Er wordt gehuild, gelachen en het is heel gezellig. Dat is geweldig! Ze kijken elkaar aan, soms voor het eerst sinds ze daar wonen.”
Inmiddels begeleidt Josée tientallen ouderen met dementie, heeft ze een mandala teken- en kleurboek gemaakt en start ze dit najaar met een training voor zorgverleners, kinderen van mensen met dementie en vrijwilligers. “De afgelopen twee jaar zijn zo rijk geweest. Het geeft me enorm veel om deze mensen te zien opleven, maar ik kan het niet allemaal alleen.”
Een tweedaagse training helpt anderen straks om haar werk door te geven. Josée hamert ook op samenwerking. “Er wordt universeel gelukkig steeds meer voor dementerende ouderen gedaan. Of het nou klankschaalconcerten zijn of dans, het maakt niet uit, als ze maar geprikkeld worden. Laten we met elkaar in contact komen, ieder vanuit zijn of haar eigen kracht.”
Inmiddels is Geertje in een vergevorderd stadium van dementie beland, maar ze tekent nog wel. “Dat is bijzonder voor iemand die moeite heeft met zichzelf verzorgen. Het plezier van tekenen geeft haar kostbare momenten. En daar doe ik het voor.”
Voor meer informatie over de training kijk op www.ontdektekentaal.nl.
Wij gebruiken cookies op deze site om de gebruikerservaring te verbeteren.
Lees hier hoe wij omgaan met deze data.